Op de dag van Europa in 2022 tekende Thomas Huttinga een contract bij uitgeverij Pluim, om een boek te schrijven over de Europese cultuur en geschiedenis. Verwachte publicatiedatum: 2024. Eerst is het tijd om het continent te gaan ontdekken. Hiervoor was hij in juli 2023 een tour door Zuid-Europa gestart, waarin hij naar Athene, Rome, Florence en Barcelona is gereisd. Op dit blog lees je het verslag van de vervolgreis door Noord-Europa die hij maakte, waar hij Kopenhagen en Stockholm bezocht.

15 augustus 2023: Kopenhagen

Van het warme Zuid-Europa naar het koelere Noord-Europa. Een week lang bezoek ik Kopenhagen en Stockholm om opzoek te gaan naar de overeenkomsten en verschillen tussen beide werelden. Hoeveel van de Zuid-Europa reis zie ik terug in het Noorden? Ik zal alvast verklappen: meer dan genoeg!

De ochtend na mijn aankomst start ik bij het Thorvaldsen museum, in het hart van Kopenhagen. Het museum is een monument, tombe en verzameling ineen en is vernoemd naar de Deense beeldhouwer Bertel Thorvaldsen (1770-1884). Meer dan 40 jaar verbleef hij in Rome en hij kwam terug als een Europese superster: in Rome maakte hij de tombe voor Paus Pius VII en een beeld van Napoleon Bonaparte, maar net zo goed werkte hij aan beelden van historische figuren als Gutenberg en Copernicus. Vele aristocratische families en Poolse prinsen klopte bij hem aan en hij blies nieuw leven in beelden van de Griekse mythen. Als je een naam van betekenis was in het Europa van die tijd, dan ging je naar zijn atelier om jezelf in marmer te laten vereeuwigen. Vandaag de dag zijn zijn beelden nog te bewonderen in de kerken, pleinen of musea van Rome, Rusland, Litouwen, IJsland, Oekraïne of Polen. Italië heeft Michelangelo voortgebracht, Frankrijk Auguste Rodin en voor Denemarken is dat zonder meer Bertel Thorvaldsen.

Tijdens het leven van Thorvaldsen bracht hij ook per schip originele Romeinse sculpturen naar zijn atelier in Kopenhagen. Dit zorgde weer voor inspiratie bij andere kunstenaars. Het museum, waar Thorvaldsen ook begraven ligt, liet hij bouwen volgens de structuren, fresco’s en kleuren van de Klassieke oudheid, met als voorbeeld Pompei. Hierdoor is het niet alleen een stuk Italië in Denemarken geworden, maar laat het ook zien hoe kunstenaars en beeldhouwers Noord- en Zuid-Europa kunnen samenbrengen op een plek.

Dit maakt het interessant, omdat de Romeinen of de Grieken niet zelf in het gebied van het huidige Denemarken zijn geweest. Beïnvloed is het wel, de families van toen namen de Romeinse gebruiken over en er werd natuurlijk gehandeld- of gevochten. De Vikingen, de vorige bewoners van Noord-Europa, reisden door heel Europa en daarbuiten, plunderden meerdere steden en trouwden ook met de familieleden van de nieuwe koningen in Rome. Ook werden er daarna, vanaf ongeveer het jaar 1000 na de komst van Ierse missionarissen, kerken gebouwd in de Noord-Europese landen die onder Rooms bevel stonden, en was het Christendom voor een paar eeuwen een verenigende factor. Door de geschiedenis heen vind je genoeg verschillen in taal, klimaat of rituelen en gebruiken, maar tussen de regels door vind je ook veel Denen die volop meedoen in de Europese geschiedenis.

Een voorbeeld zie je terug in de Grand Touristen waar de Denen net zoals onder andere de Britten, Tsjechen, Fransen en Nederlanders in Rome waren te vinden om kennis op te doen over de Klassieke oudheid. De Deense schilder Eckerberg verbleef in Parijs en Rome, verwerkte zijn interesse voor de Griekse oudheid in zijn schilderijen en introduceerde thuis het open landschapsschilderen in de Deense kunst. Een andere Deense schilder ging in 1844 in Athene naar het Parthenon om de Acropolis vast te leggen. En in de negentiende eeuw was de bekende sprookjesschrijver Hans Christian Andersen in de verschillende cafés in Rome en Athene te vinden. Overigens is het geen eenrichtingsverkeer van Noord naar Zuid. De Deense koningen lieten Italiaanse, Franse en Vlaamse hofschilders naar Kopenhagen komen om hun paleizen van kunst en fresco’s te voorzien. Kerken werden gebouwd volgens de Nederlandse barokarchitectuur met een Grieks kruis, gebaseerd op een kerk in Rome. De wereld tussen Noord- en Zuid-Europa blijkt, zo kom ik achter, kleiner dan gedacht.

Kopenhagen zelf is een gemoedelijke, kleurrijke stad waar de uitgestrektheid ervoor zorgt dat de straten niet overbevolkt zijn en er een herkenbare fietscultuur is te vinden. Het is een stad vol bakkerijen en koffiebarretjes, terrassen en eettentjes uit binnen en buitenland. Voor een hoog bedrag welteverstaan.

De dagen in Kopenhagen zitten erop, de reis wordt voortgezet naar de andere Scandinavische hoofdstad: Stockholm. De afgelopen dagen heb ik veel kunnen zien hoe de verschillende landen in Europa cultureel gezien van elkaar hebben overgenomen en ik ben benieuwd hoe dat in Zweden is.

22 augustus 2023: Stockholm

Zittende op een terras van een café kijk ik uit over het historische plein in het hart van de stad. Een paraplu in het Zweedse geel-blauw steekt af tegen een luifel in de Italiaanse kleuren, de huizen waar ik op uitkijk springen over van rood en geel naar oranje en groen. Rondom de kletterende fontein is het een verzamelplaats van jong en oud, van verschillende talen en nationaliteiten. Duitse toeristen maken een selfie met hun gids om vervolgens richting het Koninklijk Paleis te lopen, anderen zijn neergeploft bij de vele terrassen die het plein kleuren. Door een plaatselijke regenbui wordt het plein schoongeveegd, de verschillende groepen stuiven uiteen om te schuilen onder de luifels. Na enkele minuten lacht de zon de dag weer tegemoet.

Een zomerse korte regenbui op een namiddag in augustus, in Noord-Europa zijn ze, zo wordt me verteld, niet anders gewend. Het is een verschil met de verschroeiende hitte, de dorre droogte in de Zuid-Europese landen waar ik meer dan een maand geleden nog doorheen trok. Als je Zuid-Europeanen vraagt naar hun beleving om te leven of te verblijven in Zweden, dan is dat wat ze als eerste noemen. Het verschil met thuis is de lonkende warmte van de zon en de hogere temperaturen.

Vier dagen trek ik in Stockholm door musea en door de stad opzoek naar overeenkomsten en verschillen tussen de Noord- en Zuid-Europese landen. Maar wat mij met name opvalt zijn de overduidelijke overeenkomsten: zelden heb ik een hoofdstad gezien dat zo overduidelijk gebouwd is door zoveel verschillende Europese stijlen, je struikelt over de verschillende invloeden die gulzig zijn opgenomen. Zo ziet het Koninklijk Paleis er hetzelfde uit als het bezochte Palazzo Barberini in Rome- of het Paleis op de Dam in Amsterdam of het Koninklijk paleis in Madrid-, door de gebouwen uit de negentiende eeuw waan je je zo nu en dan in Wenen of Parijs en door het bezoeken van de musea kom ik erachter dat Zweden veel hoofdstukken heeft meegeschreven aan onze gemeenschappelijke geschiedenis en cultuur. De temperatuur mag dan Noord-Europees aanvoelen, het hart van Stockholm is qua architectuur een Italiaanse kopie, aangevuld met Franse, Duitse en Nederlandse invloeden.

Van belang voor deze overname van verschillende invloeden, zijn de koningshuizen die zich als renaissancevorst wilde neerzetten binnen de Europese traditie. Zweden was in de 17de eeuw een opkomende supermacht in Europa en het wilde ook laten zien het serieus mee kon doen met de andere landen. Dit zag je terug in de opbouw van de militaire vloot, de vernieuwde kunstcollecties en de nieuwe bouwstijlen die werden toegepast. Aan het einde van de 17de eeuw brandde het voormalige koninklijk paleis af en was het tijd voor een verbouwing. De Zweedse architect Nicodemus Tessin de Jonge (1654-1728) bouwde hierbij het paleis volgens de indrukken die hij eerder bij zijn bezoeken aan Frankrijk, Duitsland en Italië heeft opgedaan: hij liet zich inspireren door de palazzi in Rome en het Louvre in Parijs. De balzaal is geïnspireerd door de Spiegelzaal in het paleis van Versailles, aangelegd door Franse architecten en schilders, andere kamers werden volgens Italiaanse gebruiken ingericht, er was een Don-Quichot zaal en natuurlijk werd er ook aparte vleugel geïnstalleerd voor de nieuwe Grieks-Romeinse collectie uit de Oudheid, opgehaald tijdens het bezoek van de koning aan Italië. Het resultaat is een renaissancepaleis in barokstijl dat uiteindelijk in 1754 werd ingewijd. En dit geldt ook voor de andere gebouwen in de binnenstad: de barokke bouwstijl, voor het eerst geïntroduceerd in Rome, komt je overal tegemoet. De Zweedse binnenstad wordt ingekleurd volgens Italiaans voorbeeld.

Uiteindelijk gaat het, zo realiseer ik mij tijdens deze reis, ook voornamelijk om het Europese zelfbeeld. De banden tussen de Romeinen en de Grieken en de Noord-Europese landen zijn historisch gezien niet heel sterk, maar het Zweedse koningshuis, en de Deense ook overigens, lieten zich vanaf de 17de eeuw portretteren als Romeinse keizers inclusief Latijnse aanspreekwijze. De kunst haalde de Griekse mythologie naar het Noorden, de Griekse bouwstijl met de typische zuilen zie je ook terug in de gebouwen. Paleizen werd nagebouwd, gebruiken overgenomen en de talrijke cafe-cultuur gestimuleerd. Je bent als land zo Europees als dat je het zelf wil, door op te gaan in en mee te doen met de Europese ontwikkelingen van zijn of haar tijd. Het zorgt ervoor dat landen en steden er hetzelfde uit kunnen zien, ook al voelt het wellicht anders aan.

Deze bevindingen neem ik mee naar huis om de komende tijd over na te denken, er liggen nog genoeg hoofdstukken te wachten om aan te werken. Hierna verwacht ik de komende maanden een reis in te plannen om via de Baltische staten Centraal- Europa in te trekken. In Stockholm hoop ik in ieder geval nog een keer terug te komen, want het blijft een prachtige stad. Met regen of met zonneschijn.

Lees hier het vervolg van het reisverslag van Thomas Huttinga’s Europa Tour naar Weimar in Duitsland.